Picie alkoholu w ciąży – FAS – fakty i mity

FAS – alkoholowy zespół płodowy obejmujący liczne wady wrodzone i rozwojowe i u dziecka, którego matka w czasie ciąży spożywała alkohol. Jakie są przyczyny, przebieg i konsekwencje FAS?

Fakty na temat FAS

Płodowy zespół alkoholowy jest zaburzeniem, które pojawić może się u każdego dziecka, którego matka piła alkohol w czasie ciąży. Na to, czy dziecko urodzi się z FAS, wpływ ma czas ekspozycji na alkohol, rodzaj spożywanego alkoholu, jego ilość oraz to, w jaki sposób kobieta się w czasie ciąży odżywiała.

FAS wpływa destrukcyjnie na wiele obszarów funkcjonowania dziecka

Pogorszeniu ulega sprawność intelektualna dziecka. W zależności od nasilenia zespołu alkoholowego pojawić może się również:

• Trudność w koordynacji postawy ciała,
• Zaburzenia równowagi,
• Problemy z koncentracją i utrzymywaniem uwagi, które prowadza do problemów z uczeniem się,
• Trudności językowe,
• Problemy z kontrolą zachowania,
• Trudności z podejmowaniem decyzji i planowaniem,
• Utrudniona adaptacja społeczna.

Są to problemy występujące przez całe życie osobnicze. Innymi słowy, dziecko urodzone z alkoholowym zespołem płodowym będzie doświadczało trudności przez całe życie.

W wyniku FAS pojawiają się anomalie w wyglądzie dziecka

Charakterystyczne cechy dla dzieci z zespołem alkoholowym to:

• Szeroko rozstawione oczy,
• Wąska górna warga,
• Małe szpary oczne,
• Mała głowa,
• Dość płaska twarz,
• Brak rynienki podnosowej raz dość krótki nos,

Z czasem te cechy wyglądu zmniejszają nasilenie.

FAS odbija się na życiu społecznym i emocjonalnym osoby dorosłej

Wprawdzie mówiąc o FAS skupiamy się na problemach związanych z zaburzeniem rozwoju mózgu i funkcji poznawczych, ale życie z FAS owocuje również szeregiem problemów natury emocjonalnej i społecznej, które są w pewnym sensie wtórne (wynikają z tego, że dziecko ma problemy intelektualne i poznawcze).

Osoby dorosłe, które urodziły się z alkoholowym zespołem abstynencyjnym, często są agresywne, nie potrafią planować, mają zmienne zachowania. Nie są w stanie budować kariery, często są bezrobotne, nie umieją efektywnie budować własnego życia.

Problemy psychiatryczne pojawiają się u 94% pacjentów z FAS. 43% z nich przerywa przedwcześnie naukę w szkole, a 42% doświadcza problemów z prawem. 15% uzależnia się od alkoholu lub narkotyków.

Mity na temat FAS

Na FAS cierpią jedynie dzieci kobiet uzależnionych od alkoholu (alkoholiczek)

Wiele kobiet uważa, że sporadyczne picie alkoholu w ciąży nie ma wpływu na rozwój płodu i dziecko – jeśli nie będzie nadmiernie narażone na alkohol – urodzi się zdrowe. Tymczasem teratogenne (szkodliwie działające na płód) działanie alkoholu ma miejsce zawsze. Dlatego nawet lampka wina do obiadu pita raz w tygodniu, może skończyć się u dziecka pojawieniem się płodowego zespołu alkoholowego. Jednocześnie zdarza się, że nawet silne picie w ciąży nie wywoła FAS.

Picie umiarkowane nie dopuści do rozwoju FAS

Niestety nie ma bezpiecznej ilości alkoholu, którą kobieta ciężarna może przyjąć w trakcie ciąży. Jedyną 100% metodą zapobiegnięcia FAS jest całkowita abstynencja.

Oczywiście istnieją przypadki kobiet, które spożywały alkohol w czasie ciąży, a dzieci urodziły się zdrowe, ale generalnie każda ilość alkoholu jest potencjalnym zagrożeniem.

FAS da się rozpoznać „gołym okiem”

O ile faktycznie dzieci z zespołem alkoholowym wykazują na zaburzenia rozwoju twarzy, o tyle nie ma jednoznacznych kryteriów, które pozwalają stwierdzić ze 100% pewnością FAS po samej analizie wyglądu dziecka. Wiele dysmorfii (zaburzeń) jest charakterystycznych również dla innych problemów rozwojowych czy genetycznych (np. szeroko rozstawione oczy występują również w zespole Aarskoga czy Noonan a wąska górna warga w embriopatii toluenowej.

Problem diagnozy FAS jest w zasadzie szerszy, bo z braku odpowiedniej wiedzy i przygotowania,  wielu przypadków się nie diagnozuje.

Zniekształcenia twarzy u dziecka z FAS świadczą również o niskiej inteligencji

Średni wskaźnik IQ dzieci z FAS to 89, czyli mniej niż średnia w populacji. Warto jednak pamiętać, że nie ma korelacji między ilością widocznych zmian na twarzy a poziomem intelektualnym malucha. Innymi słowy, dziecko o mocno zarysowanych zmianach na twarzy może być bliskie średniej IQ, a dziecko które prawie nie ma widocznych zmian, mocno upośledzone intelektualnie, z dużymi trudnościami w uczeniu się.

Alkohol jest szkodliwy tylko w pierwszym trymestrze ciąży

Spożywanie alkoholu w czasie ciąży jest szkodliwe w każdym momencie trwania ciąży, choć w zależności od trymestru ma on nieco inne efekty. Największe szkody powoduje faktycznie w I trymestrze. Może wtedy dojść do poronienia, zaburzenia rozwoju układu nerwowego, uszkodzenia narządów wewnętrznych. W II trymestrze nadal zagraża ciężarnej poronienie, mogą pojawić się nieprawidłowości rozwoju mózgu, komórek mięśni, kości. Alkohol w II trymestrze powoduje opóźnienie rozwoju dziecka, zmniejszenie wagi, przyspieszenie akcji porodowej, uszkodzenia rozwoju poznawczego dziecka, które będzie objawiać się problemami z koncentracją i utrzymywaniem uwagi już po porodzie.

Wszystkie dzieci z FAS są opóźnione intelektualnie

O ile bardzo często dochodzi do obniżenia sprawności intelektualnej dzieci urodzonych z alkoholowym zespołem płodowym, o tyle możliwe jest urodzenie się dziecka z objawami FAS, ale bez upośledzenia rozwoju mózgu. Dzieci te są sprawne intelektualnie. Mogą mieć jednak szereg zaburzeń emocjonalnych i rozwojowych.

Fas można wyleczyć

Niestety, jest to niemożliwe. Operacje bądź terapie mogą pomóc przezwyciężyć niektóre deficyty, ale FAS jest zaburzeniem nieuleczalnym, które będzie towarzyszyło choremu aż do śmierci.

Źródło: Dziecko ze Spektrum Płodowych Zaburzeń Alkoholowych, Ateneum Redaktor tomu:

Małgorzata Stopikowska ISSN 2391-7814 Rok IV, 1/2016