Czy istnieje genetycznie zaprogramowana skłonność do ulegania nałogowi? Czy dziecko osoby uzależnionej ma większe szanse na to, by samemu się uzależnić? Jak wygląda biologiczna i psychologiczna dziedziczność podatność na uzależnienia?
O skłonnościach do nałogów oraz tym, dlaczego niektórzy uzależniają się szybciej, pisaliśmy nie tak dawno. Jak to jednak jest z dziećmi osób uzależnionych? Czy mogą odziedziczyć „gen alkoholizmu”? A może sam fakt przebywania w czasie dzieciństwa w środowisku przesyconym alkoholem zmienia ich podatność na uzależnienie czyniąc ich bardziej skłonnymi do choroby bądź – wprost przeciwnie – uodparniając?
II typy alkoholików wg Cloningera – historie badań ciągłości pokoleniowej uzależnień
Czy alkoholizm może być dziedziczny? Według badań przeprowadzonych w 1987 roku przez Cloningera, który zajmował się badaniem dzieci adoptowanych we wczesnym dzieciństwie, wyróżniono dwa typy alkoholików:
- Typ I – uwarunkowany środowiskowo. Choroba rozpoczyna się u tych osób dość późno (często po 25 roku życia lub później). W rodzinie alkohol pojawia się bardzo rzadko, a preferowany typ picia, to okresy ciągów picia wraz z dłuższymi okresami przerwy.
- Typ II – uwarunkowany genetycznie. Te osoby zaczynają wcześniej, nawet w szkole średniej. Piją systematycznie, bez przerw. Bardzo często w ich rodzinach występował problem uzależnienia od alkoholu. Na ten typ alkoholizmu zapadają głównie mężczyźni.
Badania Cloningera, pozwoliły dostrzec zależność między uzależnieniem rodziców i dzieci (w późniejszym dorosłym życiu). Okazało się, że:
- Kobiety, które przebywały w dzieciństwie dłużej w rodzinach, w których matki piły, wykazywały większą tendencję do późniejszego uzależnienia (dotyczy typu I),
- U mężczyzn następowała transmisja uzależnienia z ojca biologicznego na syna (typ II)
Obecnie nie stosuje się już podziału Cloningera na typy alkoholików, ale jego badania pozwoliły zauważyć, że istotnie istnieje pewna zależność między alkoholizmem rodziców i dzieci.
Na to, czy dziecko alkoholika będzie w przyszłości nadużywało alkoholu wpływ ma:
- Genetyka i posiadanie określonego zestawu genów, który czyni jednostkę bardziej podatną na uzależnienia,
- Czas jaki dziecko spędziło w rodzinie alkoholowej. Zasada kanalizacji mówi o tym, że im dłużej człowiek rozwija się w określonym kierunku, tym trudniej zmienić kierunek rozwoju. Zgodnie z tą tezą, dzieci które dłużej tkwiły w środowisku z zaburzonymi wzorcami zachowania, będą łatwiej je powielać.
- Moment, w jakim w rodzinie pojawił się problem. Przykładowo, jeśli rodzic zachorował kiedy dziecko było już nastolatkiem, to są większe szanse na to, że obserwując sytuację domową wybierze drogę życia w całkowitej abstynencji (lub będzie mocno unikało alkoholu),
- Stopień i zasięg zaburzeń psychicznych pijącego rodzica mających związek z alkoholem,
- Postawa drugiego rodzica i zasięg wsparcia społecznego, którego doświadcza dziecko w trakcie dorastania.
Podatność dzieci alkoholików na uzależnienia
Z wielu badań psychologicznych i psychiatrycznych wynika, że w istocie, dzieci pochodzące z rodzin alkoholowych częściej niż dzieci z rodzin, w których się nie pije, przejawiają skłonności do uzależnienia. Warto jednak zauważyć, że nie każde dziecko z rodziny alkoholowej rozwinie uzależnienie. Dzieci alkoholików cechuje swego rodzaju podatność, która jest związana z:
- Nadwrażliwością na alkohol (szybsze odprężenie, odczuwanie pozytywnych skutków alkoholu) lub skłonnością do rozwoju tolerancji na alkohol,
- Predyspozycjami do doświadczania negatywnych stanów emocjonalnych,
- Impulsywnością
- Chęcią poszukiwania wrażeń,
- Brakiem konstruktywnych sposobów radzenia sobie ze stresem,
- Oczekiwaniem pozytywnych efektów alkoholu,
- Większą ekspozycją na alkohol (traktowanie go jako cos normalnego),
- Łatwiejszym dostępem do alkoholu,
- Większymi szanse na niepowodzenia szkolne i zawodowe (co wpływa na większy poziom stresu, z którym jednostka nie umie sobie radzić).
Nie ma zatem reguły, według której dziecko alkoholika w przyszłości stanie się osobą uzależnioną, ale trzeba pamiętać, że ryzyko u takich osób jest większe i dlatego potrzebują one pomocy i wsparcia, by się nie uzależnić. Ze względu na większe predyspozycje do uzależnienia, osoby te powinny być dodatkowo ostrożne.
Źródło: Cierpiałowska i Grzegorzewska „Dzieci alkoholików w perspektywie rozwojowej i klinicznej” , Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2016
